Na cosmopolita Xenebra grupos de mendigos romaneses buscan a vida, ante a indiferenza ou o desprezo dos cidadáns ben pensantes. Os comentarios olfacteados nos autobuses, sérvenme para lembrar a historia de Rosa, unha mendiga na Galiza da posguerra.
¡Erguerse, que aventura!
Gosto un anaco grande de comezar as miñas vaguidades co alborexar do día. O eterno, e xa repugnante, continuo renacer do sol dáme folgos para pensar que a cada día unha nova vida se presenta a min.
Xa sei que é só ilusión pero un pouco de poesía fainos pensar que estamos máis elevados na escada social da fauna terreal.
Así que o luns pasado, collín o bus de Onex até a Vella Vila e, coma case todo fillo de veciño que colle o bus en Xenebra, levaba cara de mala hostia.
Senteime a carón dunha muller e nin bo día lle dixen. Era unha descoñecida. De pronto ouvín soar no seu peto «Concerto N° 1 en mi maior, op. 8, RV 269, «A primavera» das quattro stagioni de Vivaldi e decateime de onde viña cando sacou o seu celular e púxose a falar con non sei quen.
No día de hoxe case ninguén se decata no bus que ninguén fala co veciño da veira pero, as veces, hai un ruído do demo porque o Babel que se monta é insostible. Antes falaban, máximo, un de cada dous, outro de cada dous escoitaba cando non eran catro de cada cinco. Agora todos falan, ninguén escoita.
Miseria en diferido
Cando baixamos para transbordar de bus, unha moza romanesa estricaba a man, que é o xesto co que os desgraciados dos mendigos saúdan ao resto da poboación. Que manía ten esa xente de pedir. A un venlle a tentación de exclamar: ¡se foran traballar! Pero non exclama tal cousa, sobre todo cando se é de esquerdas, comprensivo, tolerante e se ten unha conciencia social minimamente axeitada.
Con todo, a miña veciña do celular continuaba o seu monólogo, contándolle ao seu afastado interlocutor cousas do máis trivial que de seguro xa lle tiña contado miles de veces. Unha de estas cousas era comentarlle o que vía.
– ¡Ai! ¡Estes romaneses estanme enchendo! ¡Dígoche que estamos invadidos! ¡Que peste, meu Deus!
Os galegos que andamos polo mundo raramente pedimos esmola, temos que vernos verdadeiramente co coitelo á gorxa pero, salvo ocasións ben contadas, temos un profundo respecto polos probes de pedir.
Cando me atopaba sentado no seguinte bus pensando na indixente romanesa e tratando de maxinar de onde viría, como sería o seu cotián, quen e cantos repartían con ela as súas miserias… e demais lerias que che pasan polo sentido cando non vives na Zarzuela e andas embrollado con xente de sangue prosaica.
Lembreime entón de Rosa A Rianxeira. Velaquí a súa incrible historia.
Rosa espiñada.
As corredoiras galegas reconvertidas en pistas e, pouco a pouco, en estradas, foron percorridas, de punta a cabo, por uns persoeiros marxinais, despoxados de toda propiedade privada. Nada era deles e todo lles pertencía. Istes persoeiros facían o porta a porta mendigando porque non eran cregos e ninguén lle levaba a esmola a casa.
Rosa, A Rianxeira, pertencía a estes parias que, coma Xabestre, arrastraban a súa miseria na procura dun anaco de broa ou de dúas espigas de millo que os labregos lle daban.Naceu probe e viviu probe. Para ela era cousa normal porque sempre llo dixeron, era a vontade de Deus.
A única fonte de ingresos eran as mingallas de broa que se frixían na tixola con graxa de porco cando ía chamar as vacas dos veciños.
De nena, Rosiña, oía falar da escola pero nunca foi a ela. Era a época gloriosa dos cinco anos de Paz, dos dez anos de Paz, e así seguido…
O nome de Rosa poríanllo polas espiñas porque a probe Rosiña tampouco non era aló moi bonita. Os padriños xa cumpriron ao bautizala. Os probes xa son probes porque non ten padriños na nosa terra.
Nunca vestiu roupa nova, nin zapatos, usaba os zocos furados dos nenos máis afortunados e a roupa rachada, que nin remendos tiña.
Como a natureza continúa o seu curso, os anticonceptivos estaban prohibidos para os que non tiñan cartos, Rosa foi muller e soñaba co seu príncipe azul, ou anque fora marelo.
O príncipe non veu, pero houbo alguén que a namorou ás agochadas e, despreocupado, sementou nas entrañas da probe moza a nabiña de empreñar.
Como as desgracias nunca veñen soas, o froito de ese amor de circunstancias foi un fillo síndrome de Down. Como era de esperar a man de Rosa nunca foi pedida porque, entre outras carencias, non tiña dote.
Velaí unha muller con responsabilidades, xornaleira ocasional, analfabeta, confrontada á toma de decisións que se impoñían.
Unha mañá de febreiro, Rosa anicouse agarrada a ningures, nin tiña unha maldita asa do pote para poder facer forzas, e púxose a responder a chamada da cruel natureza a cal lle reprochaba o pecado que tivera nove meses atrás.
Anque procurou non berrar, foi tal a dor que uns alaridos saíron do fondo da súa gorxa de tal xeito que certos veciños fixeron o sinal da cruz intuíndo o que estaba acontecendo.
Algunha alma, un pouco mais temerosa do Señor que as outras, achegouse para aliviar un chisco , xa que non a dor intensa, a insoportable sensación de soidade.
Cando os veciños a deixaron soa coa súa engroda sen chocolate, sen galiña e sen leña para quentar o neno, Rosa chorou bagoas de sangue.
Considerou todas as saídas posibles: o suicidio, era un luxo que non se podía permitir, as cordas custaban 25 reás e roubar estaba mal visto mesmo se ela sabía ben que era xustificado.
Saír adiante…
Entón decidiu botar adiante pola súa conta cos medios que tiña de man. Ergueuse, acochou o meniño cuns farrapos que lle dera a criada do crego e mais arranxoulle as palliñas do leito e botou porta fora, con paso firme, impropio de alguén que viña de dar a luz (¡dar a luz! ¡Que expresión para o momento!) decidida a tomar o seu destino na man.
A porta non tiña pecho nin garabilla, as fiestras eran colmeiros de palla de millo que ela collía no tempo da esfolla. Rosa vivía nun «estudio», o parquet era de terra, o tellado de terróns, tiña un rego polo medio da sala de estar para que, nas horas de invernía, a auga das pingueiras saíse ao camiño. Alí vivía toda a familia, dúas galiñas e os ratiños e denusiñas que fuxían da intemperie.
Moitos din que foi na cabana da palla do veciño que lle facía sombra a súa casa, que outro veciño lle roubou a honra. Antigamente era un pallote dun emigrado na América que tivera relacións con súa nai e deixárallo reconverter en vivenda. Rosa sempre tivo medo que os herdeiros llo reclamasen.
De alí a catro horas volvía Rosa, lixeiriña baixo a choiva, porque os choros do neno famento chegaban a ponte das Cortiñas, traía con ela no ventre unha agulla de atormentar espetada, debaixo do brazo un feixiño de tonas de colitro e na outra man unha saqueta de esparto con dous cuartillos de leite e, atado cun rello de palla de centeo, un burro vello todo esfiañado da sarna.
Era o investimento máis importante que fixera na súa vida. Aproveitando que chovía pasara polo muíño e roubara unha pouca fariña do ollo para papas.
Instalou o burro nun curruncho e despois de darlle un simulacro de comida ao neno, púxoo un instante co cu cara as ascuas, meteuse na cama e, anque estaba nun estado piadoso, non durmiu porque as súas ansias eran, doutra natureza pero posiblemente, mais amargas que as dun director dun banco.
Os historiadores nunca souberon de onde sacou o burro. Foi a partires diso que Rosa se converteu en nómade. Un parente arteiro fíxolle uns esteiróns de corras de vimbio, nun esteirón instalou a criatura e no outro transportaba a esmola.
Percorreu camiños e carreiros, atallando, as veces, polo medio do monte; ía por todos os lugares: coñecía as aldeas de, polo menos, vinte parroquias. De Arabexo a Anxeriz, de Santa Sabiña ao Faílde, da Baña a Maía e de Coucieiro ao Mesón do Vento.
Camiñante, non hai camiño
Pouco a pouco foi coñecendo a linguaxe e tecnoloxía da profesión. Dos curas aprendeu que a xente sinxela había que ameazala co inferno e sempre pedía pola almiña dos defuntos e cando lle daban, daba as gracias desexando a gloria para esas almiñas. Unha particularidade de Rosa era que cando non lle daban esmola baixaba a cabeza e chamaba a outra porta, non coma outros probes que insultaban e berraban a frase famosa: « ¡Canto mais ricos mais porcos, carallo!»
En cada parroquia tiña unha casa de confianza na que durmía nas longas noites de inverno e degustaba unha cunca de papas de millo quentes, sustento base dos labregos de época,.. xunto coa auga de caldo vello. E despois de dar parte do que vira no seu deambular arreo deitábase nun feixe de pallas acurrunchada onde o seu filliño para servirse de mutuo cobertor.
A medicina que empregaba para curar as múltiples doenzas que tivo non podía ser máis natural. Nunca foi ao médico, nin sabía como era unha farmacia por dentro. Os dentes caeron sos no medio de fortes laios.
Cando se falaba da riqueza na súa presenza sempre dicía que o importante era a saúde. A cada dúas verbas agradecía a Deus, nunca xuraba e na súa soidade rezaba unha mestura de «padre nuestro, Ave María, Credo e Salve» que só Deus entendía.
Función social
Nas súas idas e vidas, Rosa era portadora de informacións, levaba recados, botaba as cartas para América no correo e acompañaba os viaxeiros. Eran estes pequenos servizos que facían de Rosa un ser moi apreciado nas aldeas.
Os nenos atorrantes eran ameazados inxustamente coa muller do burro. Os cans ladrábanlle raramente porque sempre tiña un carolo no peto e a xente sentía un certo alivio de ver alguén aínda máis desgraciado.
Todos estes detalles facían desta muller un eslavón necesario na sociedade, coma hoxe os drogados ou os parados sen dereito a subsidio.
Era o reflexo da inxustiza, era a testemuña ambulante da hipocrisía social, era a mostra extrema de que o ser humano non ten alternativa se pide, chora e cala.
Nos seus trazos faciais víase o amargor e a impotencia de ter que someterse a unhas leis feitas para protexer os podentes. Era insensible ás silvas que espetaban sen piedade as espiñas nas súas carnes nos caídas de sol bretemosas dos seus deambulares cotiáns e o seu lema era «Se che doe é porque aínda estás viva»
Proxecto para vivir mellor…
Como toda entidade progresa, Rosa tamén tiña proxectos de grandeza, pero onde non hai reservas, calquera pequena crise pode atrasar ou fundir o proxecto.
O relance económico previsto pola Rianxeira era de entrar no pequeno comercio ambulante e case tiña os medios para conseguir esta ambición cando nunha desas casas de confianza na que durmía foi seducida, nunha desas horas parvas que as mulleres teñen (o de seducir digo eu para non ferir as almas sensibles porque ser foi violada, ela non dixo que non porque sabía que non servía de nada, estaba cansa e ao fin de contas onde o amor non ten dereito de estadía, canto máis remexes mais che doi) por un home que tivo un descoido e amañoulle outro embarazo.
Esta vez Rosa non chorou porque xa chorara por adiantado e o seu peito estaba endurecido pola pena retroactiva. Rosa mirou de fronte e continuou loitando por manter en vida os seus fillos, mais que nada porque era pecado deixalos no monte unha noite de xeada, ademais era o deber dunha nai e nunca foi informada de que existía unha casa cuna na Coruña que por outra banda xa estaba chea e había que ter influencia para que colleran nenos sen ter que renunciar a eles para sempre.
Esta vez foi unha nena boniteira e, gracias a Deus, non era bobiña, tiña brazos e pernas e falou aos dous anos. ¡Normal!
A súa aspiración de comerciar, o que, debido aos acontecementos, tivera que aprazar, converteuna en realidade dende que a nena andaba e xa podía facer praza coas mercadorías nos esteiróns.
O comercio comenzou nas festas con brinquetes para os rapaces, petardos, pistolas de plástico, e outros baratiños, unha concorrente pra Salvador o Ferreiro que, a pesares de todo respectaban a deontoloxía, confiábanse a garda do tareco cando ian mexar e mesmo discutían bussines mentres esperaban os clientes intercambiando impresións.
Todo ía ben agás algún incidente de intendencia coma cando na festa do 15, en Vilamaior, metía o burro de noite no cemiterio porque tiña unha herba vizosa que daba xenio. Como o burro non estaba o corrente da discreción e respecto debido a tan santo lugar, igual se lle daba por ornear e sempre había algún acusica que corría a avisar o crego que, cerraba os oídos cando o facía na saída da procesión, pero no cemiterio, «todo tiña un límite».
Rosa alternaba esta nova actividade coa mendicidade que lle permitía arredondar os fins de mes coma os emigrantes que traballan pola noite na limpeza porque o salario non dá para todo.
¿Por que se chama a Rianxeira?
Todos os rapaces preguntaban a seus pais porque lle chamaban Rosa A Rianxeira e ninguén sabía satisfacer tamaña curiosidade. Segundo os máis vellos do lugar esta denominación viña dunha antiga rivalidade cun carácter pintado de racismo primario e contan que despois da guerra civil as mulleres da Comarca do Barbanza viñan vender o peixe e, ao mesmo tempo, pedían millo na montaña, case sempre viñan nos medios de transporte correntes, a pé ou en burro. Este feito combinado coa popular cantiga da Rianxeira deu probablemente o nome á nosa heroína.
Heroína das moitas mulleres probes que na nosa terra eran viúvas de vivos e mortos. Mulleres que se sacrificaron na súa pobreza e defendían os fillos con todas as súas forzas. Mulleres galegas por milleiros que coñeceron a longa soidade nas noites frías, que pagaron caro os seus deslices neste mundo sen piedade, desherdadas, impedidas, inxenuas e marxinais. Mulleres que ademais das calamidades cometeron o pecado de ter nacido mulleres.
Pasaron os anos e a filla de Rosa, que era bonita, casou cun aposto mozo que , segundo teño entendido, traballaba en Correos e mercaron xuntos un pisiño en Santiago, meteron o irmán nunha institución e levaron a Rosa. Pero ela, despois dunha vida de camiño e liberdade, non aturou as catro paredes e escapouse para a súa caseta.
Mentras ela non morreu, alí onde fora enterrado o burro, que coma todo burro de probes, no se chamaba Periquito nin Rocinante, chamábase simplemente «O Burro», atopábanse de tempo en tempo unhas froliñas.
¡Coidadiño co que se di!
Todo parecido coa realidade desta historia é pura casualidade. Os persoeiros son da invención do autor. Non vou eu agora expoñerme a que se me ataque por difamación simplemente por contar a vida da miserable de Rosa que non lle interesa nin a Deus.